Ngày mưa dầm, người miền Tây xa xứ bỗng thèm cái mùi thơm nồng nàn của món lẩu mắm quê nhà. Không cầu kỳ trong cách chế biến, nhưng vị đậm đà của nước lẩu hòa với vị béo của tôm cá và xanh mướt của nhiều loại rau đồng… mãi là ký ức không thể quên.
Hẳn sẽ có nhiều người ngạc nhiên khi biết lẩu mắm – món “ruột” của miền sông nước phát xuất từ những bữa ăn đạm bạc chỉ có rau và mắm của người nghèo thuở khẩn hoang. Chẳng ai biết chính xác mắm có mặt ở phương Nam từ bao giờ nhưng chắc là lâu lắm bởi vùng này xưa nay lắm tôm nhiều cá, ăn không hết thì làm mắm. Tùy thuộc vào loại mắm, người dân có nhiều cách thưởng thức. Mắm tép, mắm còng ăn với bún và thịt ba rọi. Mắm ruốc, mắm ba khía ăn sống với rau còn mắm cá lóc, trê, rô, sặc, linh… đem chưng với thịt hay chiên vàng ăn cùng cơm trắng.
Nhưng đáng nhớ nhất vẫn là món mắm kho thơm nức mũi. Một sớm trời mưa rả rích, mẹ không đi chợ nên giở hũ mắm, cất vó ven sông bắt ít cá tôm rồi lội quanh nhà kiếm mớ rau đồng… vậy là có mắm kho. Mâm cơm bên nồi mắm kho mới ngon làm sao bởi vị rau đồng đăng đắng, sả ớt cay nồng, vị ngọt của cá hòa lẫn vị mắm đậm đà.
Dần dà, cái món nhà quê ấy đã trở thành đặc sản lúc nào không biết, khi những bà nội trợ cho nó vào nồi lẩu sôi nghi ngút, thêm đặc sản miệt đồng và rổ rau xanh mướt. Linh hồn của nồi lẩu mắm chính là nước nấu từ mắm cá linh, cá sặt; thêm ít tỏi băm, sả, ớt phi thơm, thịt ba rọi xào, nêm gia vị cho mùi mắm dịu, ngọt tự nhiên.
Về nguyên liệu nhúng lẩu, có lẽ đây là món ăn phong phú nhất Việt Nam với “bản hòa tấu” của biển cả, ao hồ, ruộng đồng. Nào là cá bông lau, cá hú, cá lóc, cá kèo, tôm sú, cua, mực, thịt bò, heo… đủ loại. Mùa nước nổi, thêm cá linh non thì miễn chê. Lẩu mắm hào phóng dung nạp mọi thứ như bản tính cởi mở của người miền Tây.
Đặc biệt, hơn 30 loài rau đồng, rau rừng đa dạng mới tạo nên nét riêng mà không món ăn nào có thể so sánh. Nhìn vào rổ rau khổng lồ, ta nhìn thấy sự trù phú của miền châu thổ. Từ các loại rau quen thuộc: rau muống, cải bẹ xanh, rau nhút, bông bí, bông súng, bông điên điển, bông so đũa, khổ qua, cà tím, rau càng cua… đến các loại rau mà nhiều người chưa nghe đến bao giờ: bông lục bình, kèo nèo, rau mác, đọt choại, đọt dớn, cải trời, dây bình bát, rau trai, rau đắng, rau dừa, hẹ nước, đọt nhãn lồng… Món ăn ngon mắt với đủ sắc trắng – xanh – tím – hồng; ngon miệng vì đủ vị mặn – ngọt – chua – cay… lại tốt cho sức khỏe.
Nhiều du khách ca ngợi lẩu mắm Cần Thơ là số một vì nước lẩu vừa miệng, mùi thơm quyến rũ. Số khác lại nói nhất định phải là Châu Đốc – “vương quốc mắm” với cơ man các loại mắm trứ danh. Nhưng có một điều chắc chắn rằng, lẩu mắm ngon nhất khi bạn ngồi giữa mênh mông sông nước, ngắm dòng kênh xanh và nghe điệu xàng xê vọng cổ. Thiếu không gian đó, lẩu mắm chỉ là món ăn đơn thuần mà thôi. Bởi không chỉ thưởng thức bằng giác quan, mà bằng cả trái tim mà lẩu mắm chính là văn hóa Nam bộ hào sảng, chất phác được bồi đắp từ hàng trăm năm nay.
